صنعت نفتی ایران همواره یکی از اولویتهای آمریکا برای اعمال تحریمها بر ایران بوده است. کشتیهایی که نفت خام ایران را حمل میکردند، با تاکتیکهایی مانند تغییر پرچم و خاموش کردن سیگنالهای رادیویی برای عدم شناسایی تحریمهای غرب را دور میزدند. پیشرفتهای ماهوارهای و تکنولوژی کلان دادهها که تا چند سال پیش بطور گسترده در دسترس نبود، امروزه به کمک آمریکاییها آمده تا بر روی تحریم نفتی ایران نظارت بیشتری داشته باشند.
طبق گفته ریچارد نفو، معاون سابق هماهنگی سیاست تحریمها در وزارت امور خارجه ایالات متحده با این بکارگیری این تکنولوژیها توانایی ایران برای عدم ردیابی تانکرهای نفتی و تبدیل آن به شبح را بسیار محدود میکند. ایران در سال گذشته بطور متوسط روزانه ۲/۲ میلیون بشکه صادرات نفت خام داشته است. ایالات متحده برای نظارت بر روی حرکات مشکوک ایران در حوزه صادرات نفت و همچنین ارزیابی منابع نفتی جهان با شرکتهایی مانند Winward Ltd. همکاری میکند. Winward همراه با شرکتهایی مانند TankerTracker در ایالات متحده و Kayrros در پاریس منابع نفتی جهان را ارزیابی و حرکات مشکوک را پایش میکنند.
بعنوان مثال، در سپتامبر شرکت Windward اعلام کرد تکنولوژی این شرکت یک تانکر که از بندر ایران بارگیری و سپس سیگنال خود را خاموش کرد، شناسایی کرده است. پس از آن، دو تانکر دیگر که فرستندههای رادیویی خود را خاموش کردند، شناسایی شدند. چند روز بعد، Winward اعلام کرد این کشتیها به ایران بازگشتهاند. وال استریت ژورنال نیز دادههای Winward را از منبع مستقل تایید کرد.
مشتریان این شرکتهای ردیابی کشتیها معمولا سازمانهای دولتی، سازمانهای کشتیرانی، صاحبان کشتی و شرکتهای بیمه هستند. طبق گفته Winward یکی از مشتریان این تکنولوژی، سازمان ملل متحد است که مجری سیاستهای تحریمی کره شمالی است. این شرکتها علاوه بر ارائه اطلاعات به مشتریان خود میتوانند گزارشهایی را منتشر کنند که منبع مهمی برای اعمال تحریمهای جدید خواهد بود.
این شرکتها برای محاسبه فاصله و سرعت کشتی بمنظور تایید خاموش شدن فرستندههای رادیویی این کشتیها و مخفی کردن ماموریت خود، از تکنولوژی یادگیری ماشین (Machine Learning) استفاده میکنند. کشتیها سیگنالهای بیسیم میفرستند که سیستم شناسایی خودکار نامیده میشود. این سیستم برای جلوگیری از برخورد و اجازه به امدادرسانها برای پیدا کردن کشتیهای آسیبدیده بکار گرفته میشود. وقتی کشتیای سیگنالهای خود را خاموش میکند، باعث ایجاد سوءظن میشود. با این که ممکن است هشدارهای مربوط به اقدامات مشکوک از تحویل و رسیدن محموله جلوگیری نکند، اما از این گزارشها میتوان برای ارائه الگوی رفتاری نامناسب استفاده کرد.
شرکت Kayrros با تکیه بر پروژه Copernicus بطور مداوم تصاویر خود از اقیانوس را بهروز میکند. پروژه Copernicus برنامه رصد زمین است که توسط سازمان فضایی اروپا در سال ۲۰۱۴ اجرا شد. آنتونی روستند یکی از بنیانگذاران Kayrros گفت: قبل از این پروژه میتوانستیم هر شش ماه اطلاعات ماهوارهای خود را بهروز کنیم. این شرکت با ترکیب این تصاویر ماهوارهای با دیگر ابزارها، میتواند حرکات مشکوک، جابجایی کشتیها و نقاطی که کشتیها سیگنال خود را خاموش میکنند را شناسایی میکنند.
Winward و TankerTracker از تصاویر Francisco-based Planet Labs Inc استفاده میکنند. Francisco-based Planet Labs Inc شامل ۳۳۷ مینی ماهواره است که حدود شش سال پیش به فضا پرتاب شدند و امکان پایش روزانه مسیرهای حمل و نقل دریایی نفت در جهان را فراهم میکند. با استفاده از این پایشها میتوان الگوریتمهایی برای پیشبینی رفتار کشتیها آماده کرد. این الگوریتمها به مرور زمان بهبود مییابند. هنگامی که یک کشتی، اقدامی را انجام میدهد که الگو انتظار ندارد، سیستمهای هشدار فعال میشوند. محققان میتوانند از کوچکترین جزئیات این تصاویر مانند سایهها برای تخمین میزان محموله یک کشتی استفاده کنند. این امر میتواند به آنها اجازه دهد تا کشتیها را تا زمان بارگیری ردیابی کنند. کشتی بدون محموله بعلت وزن سبکتری که خواهد داشت کمتر در آب فرو میرود و سایه طولانیتری خواهد داشت، این امر برای کشتی حامل محموله بالعکس خواهد بود.
با این حال، قاچاقچیان و تحریمشوندگان با شناسایی و بهرهبرداری از شکاف پوشش ماهوارهای و نقاط تاریک میتوانند این تکنولوژی را دور بزنند. اما باید این را هم در نظر گرفت که از سال ۲۰۱۲ تا کنون این تکنولوژی پیشرفتهتر و کارآمدتر شده است.
طبق گزارشهای مارس ۲۰۱۸، این تکنولوژی توانست یک کشتی چینی با بار زغالسنگ که بطور مخفیانه از کرهشمالی بارگیری کرد، شناسایی کند. سال گذشته نیز پیونگیانگ حدود ۲۰۰ میلیون دلار زغالسنگ و سایر کالاهای ناقض تحریمهای بینالمللی را صادر کرد. در اوت سال ۲۰۱۷ نیز یک کشتی با خاموش کردن سیگنالهای رادیویی خود محموله زغالسنگ را در بندری در کرهشمالی بارگیری و پس از سوییچ سیگنال در نزدیکی یک بندر چینی ردیابی شد. این کشتی سپس به ویتنام رفت و محموله خود را تخلیه کرد. پس از ارائه مدارک این گزارشها به دولت چین، پکن تجارت خود با کرهشمالی از جمله واردات زغالسنگ را کاهش داد.